هنر اجرا، در اندیشه‌های یوجین گروتفسکی، به‌عنوان شکلی از تجلی و بیان زنده شناخته می‌شود که در آن، بدن، حضور و آگاهی به‌عنوان ارکان اصلی تجربۀ انسانی در صحنه عمل می‌کنند. گروتفسکی بر این باور است که هنر اجرا نه تنها یک رویداد بصری یا شنیداری، بلکه یک فرایند زنده و پویا است که در آن، اجراگر با تمام وجود خود وارد فضای تجربه و کشف حقیقت می‌شود. از این رو، هنر اجرا در تفکر گروتفسکی در نقطه تقاطع بین وجود انسانی و هنر قرار می‌گیرد و جایی است که انسان با خود و جهان مواجه می‌شود. در این فرآیند، اجراگر نه تنها نقش‌های نمایشی را ایفا نمی‌کند، بلکه از طریق حضور بدنی و آگاهی در لحظه به تجربة معنای عمیق‌تری از زیستن دست می‌یابد.
بدن: زبان ناتمام و مواجهه با حقیقت
در اندیشه گروتفسکی، بدن اجرایگر چیزی فراتر از یک ابزار برای بیان است؛ بلکه خود به‌عنوان زبان اصلی و معنابخش در هنر اجرا عمل می‌کند. گروتفسکی بدن را زبان ناتمام و زنده‌ای می‌داند که می‌تواند تجربه‌های انسانی را از طریق حرکت‌ها، تنش‌ها و وضعیت‌های بدنی به اشتراک بگذارد. در این دیدگاه، بدن به‌عنوان یک رسانه معنایی، قادر است بدون استفاده از کلمات و جملات، مفاهیمی پیچیده را به مخاطب منتقل کند. بدن، در هر لحظه از اجرا، خود را در یک فرآیند دگرگونی و بازآفرینی می‌یابد که همواره در حال کشف حقیقت است.
شکنندگی مرزهای بدن و معنا در اینجا برجسته می‌شود. بدن به‌عنوان الگوی بی‌پایان در حال بازسازی خود و در حال مواجهه با چالش‌های جدید است. گروتفسکی بر این باور است که در هنر اجرا، بدن به عنوان نقطه آغازین فرآیند کشف حقیقت عمل می‌کند. این امر از آنجا نشئت می‌گیرد که گروتفسکی هنر اجرا را فرآیند مواجهه با حقیقت می‌داند و بدن، به‌عنوان اولین رسانه برای این مواجهه، ظرفیت بیان عمیق‌ترین احساسات و مفاهیم را دارد.
در واقع، گروتفسکی از اجراگران خواسته است تا در فرایند اجرا بدن خود را به‌طور کامل تسلیم فضا کنند تا بتوانند به حقیقت و معنای نهفته در اجرا دست یابند. او از این فرایند به‌عنوان یافتن آنچه در درون است از طریق بدن و حرکت صحبت می‌کند. بدن دیگر صرفاً ابزاری برای انتقال پیام نیست، بلکه خود حامل پیام‌ها و احساسات است.
حضور: قلب هنر اجرا
یکی از مهم‌ترین ارکان تفکر گروتفسکی در هنر اجرا، مفهوم حضور است. گروتفسکی به‌شدت بر این نکته تأکید دارد که هنر اجرا به‌عنوان یک عمل زنده و پویا نمی‌تواند بدون حضور آگاهانه اجراگر در لحظه اتفاق بیفتد. برای او، حضور یک جنبه بنیادین در هنر اجراست که از طریق آگاهی کامل از لحظه اکنون و آگاهانه بودن در هر حرکت بدنی به تحقق می‌پیوندد.
گروتفسکی می‌گوید که حضور در اجرا، به معنای فیزیکی بودن بر روی صحنه نیست، بلکه حضور واقعی یعنی آنکه اجراگر با تمام وجود خود و از هر جنبه ذهنی، عاطفی و فیزیکی، در لحظه حاضر شود و تمام دنیای داخلی خود را به بیرون منتقل کند. این حضور، آگاهانه و خالص است و از طریق آن، مخاطب نیز درگیر و تحت تأثیر قرار می‌گیرد. گروتفسکی برای دست‌یابی به این نوع حضور، بر تمرینات سخت‌گیرانه جسمانی و ذهنی تأکید دارد که به اجراگران این امکان را می‌دهد که از مرزهای معمولی خود فراتر رفته و به حضور کامل در صحنه برسند.
تئاتر فقیر: بازگشت به خلوص اجرا
در کنار تأکید بر بدن و حضور، یکی دیگر از اصول مهم تفکر گروتفسکی مفهوم «تئاتر فقیر» است. گروتفسکی در برابر تئاترهای تجاری و استفاده افراطی از دکورها و تکنولوژی‌های پیشرفته، به شدت از «تئاتر فقیر» دفاع می‌کند. او معتقد است که تئاتر فقیر به معنای استفاده از حداقل امکانات و وسایل ساده است تا هیچ چیزی نتواند از حضور و بدن اجراگر منحرف کند.
در تئاتر فقیر، گروتفسکی دکور، نورپردازی، موسیقی و هر وسیله اضافی را کمینه می‌کند تا تمام توجه مخاطب به حضور انسان معطوف شود. او می‌گوید که اجرای هنری باید به حدی خالص و بدون واسطه باشد که از طریق فقط بدن و صدا، اجراگر بتواند حس‌های عمیق انسانی را منتقل کند. در این تئاتر، دیگر هیچ چیزی از فضای اجرا برجسته‌تر از حضور و تنش‌های بدنی نمی‌شود و تمام چیزی که باقی می‌ماند، رابطه بی‌واسطه میان اجراگر و مخاطب است.
گروتفسکی می‌خواست تا از امکانات بصری و صوتی برای نزدیک‌تر شدن به حقیقت انسانی دور شود و به دنبال آن بود که تئاتر از لایه‌های اضافی خود رهایی یابد تا انسان به‌طور ناب و خالص در لحظه اجرا حضور داشته باشد. این بازگشت به خلوص در هنر اجرا، به‌طور جدی تأکید بر ارتباط انسانی و حضور بدون واسطه را ایجاد می‌کند که در آن، نه تماشاگر و نه بازیگر، هیچ‌کدام از حضور خود فاصله نگرفته‌اند.
بازآفرینی حقیقت: اجرای زنده و کشف معنا
در اندیشه گروتفسکی، هنر اجرا به‌عنوان فرایند کشف و بازآفرینی حقیقت در نظر گرفته می‌شود. او تأکید دارد که در هنر اجرا، هیچ‌چیز ثابت و قطعی نیست. حقیقت در هر اجرا از لحظه به لحظه تغییر می‌کند و در هر نمایش ممکن است مفهومی جدید به دنیای تجربه اضافه شود. گروتفسکی حضور بدن و آگاهی کامل از آن را به‌عنوان اصلی‌ترین ابزار برای دست‌یابی به این حقیقت در نظر می‌گیرد.
هنر اجرا در این رویکرد، همچون یک فرآیند زنده است که هر لحظه در حال شکل‌گیری و بازآفرینی است. این امر بدان معناست که هیچ دو اجرای مشابهی وجود ندارد و هر اجرا می‌تواند حقیقتی جدید و منظری تازه از تجربه انسانی را نمایان کند.
نتیجه‌گیری: هنر اجرا به‌عنوان تجلی حضور انسان
در نهایت، می‌توان گفت که در تفکر گروتفسکی، هنر اجرا چیزی فراتر از نمایش است. این هنر یک فرایند کشف و تجلی انسانی است که در آن حضور، بدن و آگاهی به‌عنوان ارکان اساسی عمل می‌کنند. هنر اجرا به‌واسطه این تأکید بر حضور زنده و آگاهانه می‌تواند حس‌های انسانی را به‌طور بی‌واسطه و ناب به مخاطب منتقل کند. در این فضا، اجراگر و مخاطب به یکدیگر نزدیک می‌شوند و در یک تجربه مشترک از حقیقت و انسانیت شریک می‌شوند. این هنر، که در آن حقیقت همواره در حال کشف و بازآفرینی است، در نهایت به یک دعوت به بودن و حضور تبدیل می‌شود، جایی که انسان از طریق بدن و آگاهی به تجربه‌ای ناب و خالص از جهان می‌رسد.